Повик за мир на Балканот – Берлин, 1928 г.

„За мир на Балканот“ – Повик на германски и австриски интелектуалци, потпишан меѓу другото и од Едуард Бернштајн, Берлин, ноември 1928 година

За мир на Балканот

Потпишаните сметаат дека е нивна должност да го привлечат јавното мислење кон ужасните услови што во моментов се случуваат меѓу македонските фракции на бугарска територија.
Директна причина за сите атентати и масовни убиства е атентатот врз генералот Протогeров на 7 јули, извршен по наредба на неговиот ривал Иван Михаjлов. И оттогаш, протогеровистите и михајловистите се убиваат и во Софија и во бугарската зона на Македонија. Бројот на жртви веќе достигна скоро илјада.
Последицитe oд убиството на генералот Протогеров ce една долга серија убивање, атентати и вооружени бандитски напади, за што Внатрешна Македонска Револуционерната Oрганизација сноси целосна одговорност откако оваа организација, која порано имаше за цел ослободување на Македонија, падна во рацете на бугарските реакционерни анекционисти.
Комитите кои меѓусебно се убиваат денес се делумно одговорни и сите учествуваа во ужасните злосторства на белиот терор во Бугарија од 1923 до 1928 година, при што беа однесени повеќе од 25 000 жртви.
Пред да се борат против овие внатрешни борби, тие заеднички убија Бугари и антифашистички Македонци од сите партии. Нивните помагачи биле владетели во Бугарија. Една од двете борбени групи стои покрај Лјапчев, генерал Волков и кралот, другата е во служба на Цанков и генерал Русев. Двете групи се борат за двата клана на бугарскиот фашизам.

Значи, детински е да се бара од Лjаптчев да се стави крај на оваа акција на Македонците, како што неодамна сторија претставниците на Франција и Англија.
Бугарскиот и македонскиот народ, поделени со договори меѓу Бугарија, Грција и Југославија, се жртви на оваа состојба.
Меѓународното јавно мислење мора да им помогне, дотолку повеќе што превирањата во Бугарија претставуваат трајна закана за војна на Балканот и во светот.
Од оваа причина, потпишаните сметаат дека решението на македонското прашање е можно само врз основа на правда и слобода и протест против нечовечностите што во моментов ги прават македонските фашисти.
Тие (потпишаните) бараат меѓународна истражна комисија, која нуди гаранција за целосна непристрасност, таа треба да биде испратена до трите македонски територии со цел да се подготви суштинското решение за ова прашање за воспоставување мир на Балканот.
Берлин, ноември 1928 година

(потпишан од) Д-р Курт Робинсон, Шпандау, Д-р јурист Бото Лазерштајн, Берлин, професор Фрис, Берлин-Груневалд, Д-р Леонард, писател, Берлин, Ернст Ланге, писател, Берлин-Ванзe, Д-р јурист Јозеф Херцфелд, нотар, Берлин, Хенри Гилбо, писател, Ервин Бергер, издавач и книжар, Гертруд Ајзолд, Берлин, Д-р Евалд Фабијан, Берлин, Аугустин Соши, уредник, Франц Шухоф, писател, Берлин, Едуард Бернштајн, Берлин-Шонеберг, генерал во пензија Фон Шeнајх, Рајнфелд / Холштајн, учител Винекех, Викерсдорф, Д-р Шенфелд, Виена, Лига против Терор Виена

Dieses Bild hat ein leeres Alt-Attribut. Der Dateiname ist Fuer-den-Frieden-auf-dem-Balkan.-Aufruf.-Gez.-u.a.-von-Bernstein.-2-Seiten.png
Повик за мир на Балканот – Берлин, 1928 г., прва страна
Dieses Bild hat ein leeres Alt-Attribut. Der Dateiname ist Fuer-den-Frieden-auf-dem-Balkan.-Aufruf.-Gez.-u.a.-von-Bernstein.-2-Seiten2-668x1024.png
Повик за мир на Балканот – Берлин, 1928 г., втора страна

“Angelegenheit Mazedonier“ – предмет Македонци (белешка од Едуард Бернштајн)

Зигфрид Јакоби Берлин, Н.О. 43, Ноје Кенигштрасе ул. 80а, 20.11.28

Почитуван господине!

Во врска со манифестацијатa испратенa до вас пред неколку дена, би сакал искрено да ве замолам да му дадете значење со вашето потпишување нa приложениот повик и да го испратите назад на горната адреса.

Cо длабока почит

Во име на Вилхелм Дeвел

Dieses Bild hat ein leeres Alt-Attribut. Der Dateiname ist Fuer-den-Frieden-auf-dem-Balkan.-Aufruf.-Gez.-u.a.-von-Bern-666x1024.jpg
хектографско придружно писмо, co белешка од Едуард Бернштајн: предмет Македонци

Помеѓу потписниците e Едуард Бернштајн (1850-1932), германски социјалдемократски теоретичар и најпознат претставник на т.н. ревизионизам. Бернштајн бил член на Рајхстагот на Вајмарскатa Република oд 1902–1907, 1912–1918 и 1920–1928. За време на Првата светска војна, Бернштајн, заедно со Роза Луксембург, беше еден од ретките германски политичари кои зборуваа и протестираа против војната, против шовинизмот и против геноцидот.

Слика: Едуард Бернштајн

Историска позадина на повикот

Пирин-Македонија, која го добила своето име од големaтa македонскa планинa, Пирин-планинa, го означува делот на Македонија во рамките на Бугарија. Оваа територија е под бугарска влада од крајот на Балканските војни (1912/13). Во периодот 1920-1928 година, околу 96% од населението на Пиринско-Македонија биле етнички Македонци. Бугарите маестрално играа на картата на сличност помеѓу македонскиот јазик и бугарскиот јазик и почнаа да ги измамат Македонците верувајќи дека се Бугари. По Балканските војни, Пирин-Македонија стана база на бројни македонски револуционерни организации, чија работа ја толерираше Бугарија, иако официјалната политика на Бугарија беше антимакедонска. Најсилната македонска организација во 20-тите и 30-тите години беше ВМРО1, дури и ако нејзиното раководство манипулираше со прашањето за националната припадност на Македонците и единството на Македонија. Може да се каже дека во ова време Бугарија сè уште имаше полиберален однос кон Македонците отколку другите окупирани земји на Македонија. Економската исцрпеност и нејзината улога како земја поразена во Првата светска војна можеби придонесоа за тоа. ВМРО имаше големо влијание врз Пиринска Македонија сметајќи дека оваа област е слободна македонска територија и со тоа создадоа „држава во држава“.

Активности на македонските организации во Бугарија 1919-1924 година

Веднаш по Првата светска војна, селанската партија на Стамболијски2 дојде на власт во Бугарија. Ова двосмислено делуваше кон Македонците. Од една страна работел со левичарските македонски сили и им ветувал автономија за Пирин-Македонија, додека од друга страна водел кампања за приближување кон Југославија3, што сурово ги тероризирало Македонците во Вардарска Македонија. Новооснованата ВМРО, предводена од Тодор Александров, се спротивстави на таквата политика, бидејќи сметаше дека тоа претставува закана за нејзиното постоење. Затоа ВМРО го поддржа уривањето на владата на Стамболијски во 1923 година. Александар Цанков дојде на чело на новата бугарска влада, но наскоро и тој бараше приближување кон Југославија. Повторно со оглед на опасноста од уништување што би произлегла од југословенско-бугарското приближување, водачите на позначајните македонски фракции, предводени од ВМРО на Тодор Александров, го потпишаа таканаречениот „Мајски манифест“ во Виена во 1924 година за да ги обединат нивните револуционерни сили. Поради несогласувањето со десничарската влада нa Цанков, македонските револуционерни сили побараа помош и од Советскиот Сојуз и Коминтерн4. Цанков изврши притисок врз Александров да се откаже од манифестот, што на крајот го стори. Во август 1924 година, Александров бил убиен, најверојатно организиранo од бугарското политичко раководство.

Искривена слика на Македонецот

Стамболијски, шеф на Селската партија, предизвика терор против политичките противници со својата паравоена „Портокалова гарда“, за што ги обвинува Македонците. Добро познатиот германски балкански дописник Теодор Беркес го објави следново во „Берлинер Тагеблат“ на 26 мај 1923 година:

„(…) кога се возите надолу кон Кустендил, можете да најдете трупови врзани за дрвја во редови, со букви В.M.P.O. на градите и натамошниот натпис дека ќе им се случи на сите вака, кои се против Македонците. (…) Бугарската влада сега (…) влезе во отворена борба против Македонците“.

Волф Ошлис ова го опишува како фантазии што можат да се најдат во некои (вклучително и германски) претстави до ден-денес, но тие никогаш немале вистинска основа: „Авторот Беркес (…) мораше да им понуди на своите читатели балканска напнатост и тврди дека вo „српска Македонија има eдна збиенa мрежа на револуционерни организации“ co насилни бунтовници кои „претежно доаѓаат преку бугарската граница”. Затоа Стамболијски веќе им предложи на Србите во септември 1922 година формирање на„ југословенско-бугарска комисија “заради координирана одбрана од македонскиот терор. Овој терор, сепак, постоел само во бугарската фантазија како изговор за стекнување поголема војска од онаа што ја призна мировниот договор од Нојли. Србите веднаш се посомневаа во ова, па затоа белградскиот печат се спротивстави на „макијавелизмот на Стамболијски“. Немаше никаква закана од Македонците и тие сметаа дека се премногу супериорни во однос на Бугарите, како што наведе „Франкфуртер Цајтунг” на 4 септември 1928 година врз конкретни факти и бројки:

„Денес во Бугарија живеат околу 500.000 Македонци, од кои повеќето се на високи позиции (…) Македонците седат во сите власти и се особено бројни во офицерскиот кор; вкупно тие се обединети во повеќе од 200 правни организации (…) Откако дури и Стамболијски падна над македонското прашање во 1923 година. Тешко дека денес може да се замисли бугарска влада што може ефикасно да интервенира против Македонците без да ја внесе Бугарија во крвава граѓанска војна“.

Во март 1923 година во Ниш, Србија се одржи „македонска конференција на бугарски и српски делегати“, која по три недели не донесе ништо друго освен неколку „задоволителни“ предлози за подобрување на економијата и културата во македонските региони од двете страни на границите. Македонците дури и го примале без жалба кога Бугарите ги фалсификуваа историските годишнини“.

Крвави внатрешни македонски борби 1924-1934 година

По убиството на неговиот ментор и пријател Тодор Александров, како водач во ВМРО се наметнува злогласниот Иван Михајлов, познат по својот отворен пробугарски став, уживаше поддршка од одредени кругови во Софија. Михајлов го користи убиството на Александров за уништување на левицата, приврзаниците на ВМРО-Обединета5. Овие инциденти се познати како „Горноџумајските случувања или Горноџумајски атентати и убиства“:

„Под изговор на одмазда за убиството на Тодор Александров … се организира Вартоломејска ноќ6 во Горна Џумаја7 и во целата област Петриќ. Загинаа 160 македонски револуционери, вклучително и најактивните членови на ВМРО. Убиени се: Димо Хаџи Димов, Кудомир Кантарџиев, Ал. Бујнов, Арсениј Јовков, Стоју Хаџиев, Славчо Ковачев и други. Овие револуционери беа убиени да го обезглават и уништат движењето кое го вклучува целиот македонски народ … Тие беа убиени затоа што преориентацијата на македонското револуционерно движење, високо прокламирана во Манифестот, го загрози постоењето на сите балкански реакционери и фашистички влади … ” цитат на Марсел Валтер – масакр во регионот Петриќ, 1924 година

Убиствата што беа наредени од Михајлов, како и убиствата извршени по наредба на Тодор Александров (како што беа ликвидациите на Јане Сандански и Ѓорче Петров), го осакатија и обезглавија македонското национално движење.

По наредба на Михајлов, коосновачот Александар Протогеров исто така беше убиен во 1928 година, при што автономистичка ВМРО се подели на михајловисти и протогеровисти. Засенчени од крвавите внатрешни македонски пресметки меѓу десницата и левицата, при што терористичка ВМРО на Михајлов уби бројни етнички Македонци, но и Бугари, бугарските воени реакционерни кругови се спротивставуваат на бескрупулозните активности на Михајлов. Имаше сè поголеми (исто така и меѓународни) барања за запирање на убиствата во Пиринска Македонија. Затоа, во 1934 година, новата бугарска влада на Кимон Георгиев ја укина автономијата што ја стекна со сила и ја забрани ВМРО. Михајлов успеа да побегне во Турција. Во Бугарија беше осуден на смрт во отсуство. Во 1936 година започнаа судски процеси против членовите на левото крило на ВМРО; подоцна левото крило на ВМРО тогаш се обедини со комунистите. Периодот од 1934 до 1944 година претставува време на уште поинтензивен бугарски терор врз етничките Македонци, чии најенергични противници овој пат беа силите на македонската левица.

Литература:

  • Makedonien – Reiches armes Land, Gerhard Hess Verlag, 1997
  • Wieser Enzyklopädie des europäischen Ostens / Makedonien: Beiträge zur Kulturgeschichte, 2020
  • Dokumente über den Kampf des makedonischen Volkes für Unabhängigkeit und für einen Nationalstaat, Band zwei, Universität Sv. Kiril i Metodij– Fakultät für Philosophie und Geschichtswissenschaften, Skopje, 1981
  • Eduard Bernstein Papers 1877-1932, Aufruf, Maschinenschreiben, 2 Seiten mit hektograph. Begleitschreiben

Забелешки:

  1. Внатрешна македонска револуционерна организација (автономистичка), постоела помеѓу 1919 и 1934 година. По крајот на Првата светска војна, во Бугарија започнало политичкото групирање и организирање на македонската емиграција. Затоа, на крајот на 1919 година, ВМРО беше основана од остатоците на организацијата, централниот комитет го сочинуваа: Тодор Александров, Александар Протогеров и Петар Чаулев. Главната цел на оваа организација беше автономија или независна Македонија, односно создавање на независна македонска држава
  2. Александар Стамболијски, премиер (1919-1923)
  3. Кралството на Србите, Хрватите и Словенците, скратено СХС, беше претворено во Кралство Југославија во 1929 година; Единствена држава составена од 3 народи: Словенци, Хрвати и Срби. Словенските муслимани и Македонците не беа споменати како релевантни делови на заедничката нација, но официјално беа наведени како „муслимански Срби“ или „јужни Срби“.
  4. кратенкa за Комунистичкото информациско биро (познато како Коминформ). Основано е на 27 септември 1947 година и претставува прв официјален форум на меѓународно ниво на комунистичките партии по распуштањето на Коминтерната во 1943 година. Тоа била организација доминирана од СССР со цел да се обединат идеолошките и политичките ставови на комунистичките партии во Европа
  5. ВМРО (Обединета), формирана врз основа на Мајскиот манифест (15.05.1924, Виена), под влијание на Балканската комунистичка федерација или скратено Балканска федерација, и со поддршка на Коминтерната и македонските комунисти. Кон неа се придружија членовите на Илинденската организација, поранешната Серска група, поранешната комунистичка заедница за иселеници, поранешната македонска федерална организација и други прогресивни групи.
  6. Вартоломејска ноќ беше погром против француските протестанти, терминот генерално се залага за масакр
  7. Горна Џумаја, град во Пирин-Македонија, денес Благоевград, Бугарија