„Weiße Dämmerungen” (Бели Мугри) е името на малиот том стихозбирка, преведен од страна на германскиот славист Волфганг Ешкер. Книгата е објавена во германските книжарници во јануари 2020 година и ги содржи делата на Кочо Рацин (1908-1943), македонски народeн поет и политички борец.
Македонскиот поет, есеист, публицист и мислител Кочо Рацин (1908-1943) го поминал поголемиот дел од својот краток живот во нелегалност и во затвори, пишува Ешкер во епилогот за обемот на поезијата. Неговото главно дело, стихозбирката Бели мугри, заслужува посебно внимание. Ова е првата стихозбирка на македонски јазик. Тенкиот том, незаконски отпечатен на хрватскиот Самобор и објавен во Загреб во ноември 1939 година, содржи само дванаесет песни, од кои две („Елегии за тебе“ и „На Струга дуќан да имам“) се состоеја од циклус шест, односно седум песни. Во овие општествено обоени стихови, Рацин се жали на неподносливите услови во Македонија меѓу двете светски војни, на горчливата сиромаштија на земјоделците, бедата на работниците во фабриките, експлоатацијата на тутунарите и мизерната егзистенција на дневните работници. кои како печалбари често морале да поминат месеци далеку од своите семејства беа разделени.
Минхенскиот славист Алоис Шмаус (1901-1970) ја сумирал Рациновата општествена определба и влијанието на народната поезија врз неговото главно лирско дело Бели Мугри:
„Во тоа време младиот самоук Рацин се покажа како талентиран поет, кој знаеше да ја искористи народната поетска традиција во ритамот и интонацијата на своите стихови за да ги искаже личните искуства и да се занимава со општествените проблеми на својата татковина.”
Не може да се прецени културното, историското и политичкото значење на стихозбирката на Кочо Рацин, Бели мугри, за македонскиот народ, пишува Ешкер во завршниот збор.
Примерок за читање
| Tage | Денови |
| Wie Ketten am Hals, wie Reihen kalter Steine, so lagen und lasteten auf den Schultern die Tage. Sind das etwa Tage – Tage voll großer Qual im Tagelohn! Steh am Morgen früher auf, komm am Abend später heim, am Morgen nimm die Freude mit, am Abend bring die Trauer mit – ach, verflucht sei dieses Hundeleben, und verflucht auch soll es bleiben! Der Mensch wird geboren und – wird zum Sklaven, der Mensch wird geboren und – stirbt wie Vieh, schuftet wie Vieh ein Leben lang für anderen, fremden Besitz. Für fremde weiße Paläste grab du dir schwarze Gräber! Für dich selbst nur schinde dich, für dich selbst nur plage dich – reih aneinander die Kette der Tage, reih aneinander die ehernen Ringe, lege die eiserne Kette nur für dich selbst um den Hals! | Како на вратот ѓердани ниски камења студени, така на плешки денови легнале та натежнале Денови ли се — денови аргатски маки големи! Стани си утре порано дојди си вечер подоцна, наутро радост понеси навечер тага донеси — ај пуст да е, пуст да би останал живот кучешки! Роди се човек — роб биди роди се човек — скот умри скотски цел живот работи за други, туѓи имоти. За туѓи бели дворови, копај си црни гробови! За себе само ’ргај си за себе маки тргај си — нижи си ѓердан денови нижи си алки ковани, нижи си синџир железен околу вратот навезен! |
| Trauer | Печал |
| Gibt es kein Leben, gibt es keine Liebe zum großen Leben, Liebe zum menschlichen Leben in der Brust der Tagelöhner? Gibt es kein Herz, gibt es kein Herz – Herz aller Herzen, Herz – weit an Weite, Herz – tief an Tiefe – die ganze Welt darin zu fassen und noch zu klein für diese Brust? Gibt es keinen hellen Tag, gibt es keinen Tag, der Tag der Tage wäre, Tag für alle Tagelöhner – Tag – hoch wie die hohe Sonne, Tag – breit wie das breite Meer, daß die Sonne stillesteht, daß verwundert anhält auch die Zeit: Es sprengt das Herz die Ketten, entfaltet eine rote Fahne, dies Herz, das ganz sich öffnet und sich weit ins Weite weitet – die ganze Welt zu umfassen! | Нема ли живот, нема ли љубов за живот голема, љубов за живот човечна у вија гради аргатски? Нема ли срце, нема ли срце – на срце срцето, срце – ширини широко срце – длабини длабоко – цел свет да збере, па да е за вија гради малечко? Нема ли бел ден, нема ли ден да е над деновите, ден да е на аргатите – ден – сонце вишен високо ден – море ширен широко, сонце да запре, да стои и времето зачудено: срцето пука обрачи и плиска знаме алово, срцето што се отвара и шири ширно широко – целиот свет да загрне! |
За преведувачот
Волфганг Ешкер, роден во 1941 година, студирал славистика и фолклористика на универзитетите во Гетинген, Виена, Белград и Сараево. Во 1971 година докторирал филозофија на Универзитетот во Гетинген со теза босанска книжевност. Потоа, тој бил активен во различни функции на Гете-институтот во Германија, вклучувајќи ја тука улогата на предавач во Гетинген и водач на Гете-институтот во Нанси и Загреб. По престојот во Бад Харцбург и Гетинген, Ешкер сега живее во Бовенден, град во германската покраина Долна Саксонија.
Ешкер е автор на кратки прози, афоризми и песни. Тој е и уредник и преведува од српско-хрватски, словенечки, македонски, бугарски и руски на германски.
Волфганг Ешкер е член на германскиот ПЕН центар и од 1989 година на Матица Српска во Нови Сад. Покрај разните стипендии, во 1973 година ја добил наградата Николај Коперник од градот Гелзенкирхен и во 2003 година орденот „Хрватска утринска ѕвезда со лицето на Марко Марулиќ“.
Во 1972 година Ешкер ја објавил книгата Mazedonische Volksmärchen (Eugen Diederichs Verlag, Düsseldorf/Köln), која содржи 69 македонски народни приказни собрани од македонскиот фолклорист Марко К. Цепенков (1829-1920), која што за прв пат на германски јазик ја преведува токму Ешкер.
Уште во 1978 година, Ешкер го превел Рациновото ремек-дело на германски со наслов Kosta Ratsin: Weiße Dämmerungen (Revue-Verlag Skopje).
Wolfgang Eschker. Skopje: Revue-Verlag 1978
Вреди да се спомне и Der Zigeuner im Paradies: Balkan Schwänke на Волфганг Ешкер (Erich Röth-Verlag, Kassel, 1986), оваа збирка содржи смешни шеги и приказни кои Ешкер ги превел на германски од македонски, српско-хрватски, бугарски и словенечки јазик.
За Кочо Рацин
Кочо Рацин или целосно Koста Апостолов Солев Рацин (Велес, 22 декември 1908 – Лопушник, 13 јуни 1943) e македонски книжевник, народен поет и политички борец, најпознат по својата поезија. Се смета за еден од основоположниците на современата македонска книжевност, а неговата стихозбирка „Бели мугри“ (Загреб, 1939) претставува едно од најзначајните дела во современата македонска поезија.
Стихозбирката „Бели мугри“ е составена од 12 песни, во 5 циклуси напишани на велешки дијалект со примеси од западно-македонските говори, во кои доминираат социјалните и револуционерните теми. Насловот на стихозбирката е симболичен – пејзаж кој е посакуван од работниците, аргатите и сите експлоатирани луѓе. Тоа е ново утро, нов почеток, нов живот во кој сите ќе бидат еднакви. „Бели мугри“ била создадена под влијание на народната поезија, како и на „Зборникот“ од браќата Миладиновци.
Кај Рацин јасно се издвојуваат две фази во неговото творештво. Првата фаза опфаќа песни напишани на српски (и бугарски) јазик, а втората, на македонски. Првата фаза ги опфаќа песните посветени на невозвратената љубов што тој ја чувствувал кон Рахилка Фирфова-Раца. Тој ѝ пишувал картички со љубовни изливи, а некои од нив ги напишал со сопствена крв. Овие песни, вкупно 24 (19 на српски и 5 на бугарски јазик) како и 31 картичка го сочинуваат поетскиот ракопис „Антологија на болката“. Во втората фаза, Рацин ќе биде преокупиран со животот и експлоатацијата на македонскиот народ и ќе пишува на македонски јазик. Ќе ја напише и објави стихозбирката „Бели мугри“. Освен со поезија, Рацин се занимавал и со проза, а напишал и неколку значајни трудови од областа на историјата, филозофијата и книжевната критика.
Живот и делување
Кочо Рацин е роден во 1908 година во градот Велес во Македониja, во тогашно време под власт на Отоманската империја. Тој израснал во многу сиромашно семејство. Неговиот татко Апостол бил грнчар, кој заработувал доволно колку за да го издржува своето семејство. Тој не можел финансиски да го поддржи Рацин во школувањето. Рацин завршил само една година нижа гимназија на тринаесет години, а потоа работел во грнчарската работилница на татко му.
Во 1924 година станува дел од КПЈ и брзо се позиционира како еден од најперспективните млади членови на Комунистичката партија на Југославија во Македонија. Во 1926 година Рацин станал член на месниот комитет на КПЈ во Велес и во ноември 1928 година учествувал како единствен делегат од Македонија на Четвртиот конгрес на КПЈ во Дрезден. По враќањето во Југославија бил уапсен, но три месеци подоцна бил ослободен поради недоволни докази. Во април 1929 година отслужил воена служба во Пожаревац.
Во 1929 година се распаѓа партиската организација во Македонија. Меѓутоа, во 1932 година започнува процесот на повторно обединување на партијата, а во летото 1933 година започнува работата на месниот комитет на КПЈ во Македонија, со учество на Никола Оровчанец, Живоин Ќурчиќ и Рацин. Во ноември истата година, месниот комитет почнува со издавање на месеникот „Искра“ чиј уредник бил Рацин. Издадени се само два броја на весникот. На почетокот на јануари 1934 година доаѓа до упад, каде уапсени се 15 водечки македонски комунисти – вклучувајќи го Рацин – бидејќи комунистичката партија била забранета во Кралството Југославија од 1921 година.
Рацин бил осуден на 4 години затвор во Сремска Митровица, но добил амнестија со новиот закон во декември 1935 година. Неговото време во затвор и дружењето со Моша Пијаде, Родољуб Чолаковиќ и Огњен Прица му внеле доверба за важноста да пишува на својот мајчин македонски јазик. Подоцна учествува во преводот на „Комунистичкиот манифест“ на македонски јазик.
Презимето „Рацин“ доаѓа од името на неговата сакана Рахилка Фирфова-Раца. Тоа е синоним, што тој го користел.
Откако излегол од затвор, Рацин започнува интензивно да пишува поезија и песни. Во ноември 1939 година, неговото главно дело е објавено во Загреб, збирка песни со наслов „Бели Мугри“, кои биле отпечатени во Самобор на 25 ноември во 4.000 примероци во печатницата на Драгутин Шпулер. Следејќи ја воспоставената комунистичка практика, насловот е испечатен со црвена боја. Бидејќи откривањето на идентитетот на авторот претставувало опасност, Коста Солев делото го објавува под псевдонимот „К. Рацин“. Неговото дело Бели мугри било забрането во Кралството Југославија, но бргу се раширило меѓу македонското население.
Тој, исто така, напишал и објавил неколку статии и работел на теми од историјата, филозофијата и книжевната критика. Сето тоа го направи да биде најпознатиот македонски мислител и филозоф во тогашна Југославија. Сепак, славата и авторитетот што ги уживал во тоа време ќе пропаднат во 1940 година, со раздор меѓу него и раководството на КПЈ во Македонија.
Поради Рациновата посета на Александар Цветковиќ (тогашен претседател на Македонската Бановина) и единствениот критички говор за работата на комитетот на КПЈ во Македонија, Рацин бил исклучен од партијата. Членовите биле дури и охрабрени да го бојкотираат. Бојкотот траел до 1942 година, кога се подобриле односите меѓу Рацин и партијата во Македонија.
По капитулацијата на Кралството Југославија во 1941 година, извесно време работел во Софија, каде живеел кај сонародникот Коле Неделковски, со кој ги делеле истите погледи и мислења. По смртта на Неделковски, Рацин се вратил во Скопје. Во Скопје бил уапсен од бугарската полиција, која ја окупирала земјата како сојузник на Хитлерова Германија, и бил интерниран во селото Корница во Пиринска Македонија, сега дел од Бугарија.
Во 1943 година Рацин успеал да побегне од логорот за интернација. Пролетта заминал во Лопушник за да им се придружи на партизаните на Корабскиот одред во западна Македонија, каде што се наоѓал штабот на ЦК и врховната команда на Народноослободителната војска. Станува уредник на партизанскиот весник „Илинденски пат“. Подготвува и две збирки македонски народни песни. Животот на Рацин завршил трагично во ноќта на 13 јуни 1943 година. Враќајќи се од партизанската печатница во Лопушник, бил застрелан од стражарот на влезот на печатницата. До ден денес не е разјаснето дали се работи за несреќен случај или разврска произлезена од идеолошки спорови внатре во партијата.
Во чест на Кочо Рацин
1983 со ликот на Кочо Рацин
Во 1952 година македонскиот филмски режисер Трајче Попов ја снимил филмската поема „Бели мугри“, врз основа на стиховите од истоимената Рацинова стихозбирка
Oд 1964 година во Велес се одржува поетската манифестација „Рацинови средби“, која од 1992 стана поетска манифестација на балканско ниво.
Многу училишта и културни институции во различни градови во Република Македонија го носат неговото име.
Во Хрватска, секоја година се одржува манифестацијата „Денот на Рацин“, со пригодни чествувања во Загреб и Самобор.
Прочитај ја целата стихозбирка „Бели мугри“.
Со љубезна дозвола за објавување текст и слики материјали од издавачот:
Leipziger Literaturverlag, Brockhausstr. 56, 04229 Leipzig https://l-lv.de/